Afet sonrasında bazı psikiyatrik rahatsızlıkların ortaya çıkmasını bekliyoruz

YAŞAR Üniversitesi Psikoloji Bölümü Öğretim Üyesi Klinik Psikolog Doç. Dr. Oya Mortan Sevi, 'Afet Zamanlarında Sürdürülebilir Psikolojik İyi Oluş' adlı bir seminer gerçekleştirdi.

Deprem sonrasında, başta depremzedeler olmak üzere bu afete uzaktan şahit olanlar da psikolojik olarak farklı süreçlerden geçti. Bu sürece destek olmak adına, Yaşar Üniversitesi'nde 'Afet Zamanlarında Sürdürülebilir Psikolojik İyi Oluş' adlı bir seminer düzenlendi.
Yaşar Üniversitesi Psikoloji Bölümü Öğretim Üyesi Klinik Psikolog Doç. Dr. Oya Mortan Sevi, yaşanan süreci anlamlandırıp nasıl başa çıkılacağına dair bilgiler verdi. Depremin ardından ilk 24 saatte ortaya çıkan tepkilerin şok tepkileri olduğunu anlatan Sevi, Daha sonra öfke, yoğun bir çaresizlik, kaygı, suçluluk, mutsuzluk, olayı hatırlamada güçlük, huzursuzluk, uykusuzluk, iştah artışı ve azalışı gibi stres tepkileri ortaya çıktı. Bu şekilde bir afet yaşadıktan sonra hayatımıza devam edebilmek zaten beklenemezdi. Anormal bir duruma normal tepkiler veriyoruz. Çok büyük kayıplar verdik, bu da yas tepkileri ve matem yaşamamıza neden oluyor. Şu anda şokun ardından yaşanan tepkiler dönemi. Şu an yaşıyor olduğumuz şeyi anlamlandırmaya çalışıyoruz. Bir yandan afetzedeler hem bir anlam kaybı hem varoluşlarıyla ilgili bir bütünlük kaybı hem güven kaybı hem de umut kaybı yaşıyorlar. Biz ülkece travmatik bir olaya maruz kaldık, ikincil bir travma yaşıyoruz ancak bu birden çok kez süreğen şekilde ortaya çıkan afet gibi olayların yarattığına kompleks travma diyoruz ifadelerini kullandı.

'İNSAN ELİYLE OLUŞAN TRAVMA DAHA ÇOK ZARAR VERİYOR'

Yaşanan depremde doğal bir afetin yanı sıra ihmalden kaynaklanan sonuçların da olduğuna dikkat çeken Sevi, Deprem gibi doğal afetler, maruz kalan bireylerde doğal yolla travma yaratan durumlardır fakat yaşadığımız süreçte bizim bunu sadece doğal yolla ortaya çıkmış bir durum olarak değerlendirmemiz mümkün değil. Çünkü insan eliyle ihmal var işin içinde. İhmal olduğunda, yaşanan durumu insan eliyle oluşan travma olarak değerlendiriyoruz. Saldırı, kaza, fiziksel şiddet gibi insan eliyle yaşanan travmalar çok daha büyük psikolojik etki yaratıyor ve psikolojik rahatsızlık ortaya çıkarma ihtimali daha fazla. Çünkü kişi, kendisi gibi bir başka kişiden zarar görebileceğini hatırlıyor ve bunun ne kadar adaletsiz olduğunu düşünüyor. Bu durum adalet ve eşitlik inancını zedeliyor ve kişiye zarar veriyor açıklamalarında bulundu.

'AİLELERİN BİLİNÇLENMESİ ÇOK KIYMETLİ'

Çocukların deprem sonrası süreçte yetişkinlerden daha fazla etkilendiğinden bahseden Sevi, Bu süreçte çocukların nörogelişimsel süreçleri ve psikososyal gelişimleri de sekteye uğruyor. Çocuklarımızın ne yaşıyor olduğunu güvenli ortamlarda gözleyebilmek çok önemli. Bunun da bazı zorlukları var. Örneğin bebeklerde, bu etkileri dışarıdan gözleyebilmek çok mümkün değil. Okul çağı çocuklarda alt ıslatma, kaygının artmasıyla anneden ayrılmak istememe, tırnak yeme gibi etkiler görülebilir. Ama daha küçük yaşta bebeğin etkilenmediğini düşünebiliyoruz. Halbuki etkileniyorlar. Çocuklarda ciddi bir güven kaybı var. Ailelerini, okul alanlarını, arkadaşlarını kaybettiler. Öncelikle onlara güven alanı oluşturmak çok önemli. Sadece deprem bölgesine oyuncak gönderip onlara oynatmak değil mesele, şu an ihtiyaçları olan şey aslında bir yetişkin gözetiminde oyun oynarken yaşanan etkinin gözlemlenmesi. Ailelerin bilinçlenmesi çok kıymetli dedi.

'İHTİYACIMIZ OLAN, İYİLİK HALİNİ SÜRDÜREBİLMEK'

Normalleşmek yerine iyilik halini sürdürebilmenin öneminden söz eden Sevi, sözlerini şöyle sürdürdü: Normalleşme gerekli değil ama hayatımızı sürdürebilmek gerekli. Herkesin yası yaşama biçimi aynı olamaz. Aynı ailede bile farklı süreçler gelişiyor. Yaşıyor olduğumuz şeyin aşamalarının olduğunu ve her bireyin bu aşamalarda farklı tepkiler veriyor olduğunu anlamak önemli. Ama yaşam da bir yandan devam etmeli. İhtiyacımız normalleşmek, olanları yok saymak, hiçbir şey olmamış gibi devam etmek değil. İhtiyacımız, iyilik halini sürdürebilmek, yas süreciyle birlikte dönüşmek, anlam aramak, anlam bulmak.

'BİR SÜRE SONRA FARKLI PSİKİYATRİK RAHATSIZLIKLARIN ORTAYA ÇIKMASINI BEKLİYORUZ'

Kişilerin strese dayanma seviyelerinin farklılığından bahseden Sevi, Hali hazırda psikiyatrik rahatsızlığı olan, desteği az olan, tek başına çocuk büyüten, düşük sosyoekonomik düzeyden gelen bireyler var. Onlar daha fazla etkilenebiliyor. Yatkınlık, dayanıklılık ve stres kavramını göz önünde bulundurmak gerekir. Bir süre sonra kişiler daha fazla kendi başına kaldığında, bu acıyla daha fazla yüzleştiğinde ortaya çıkabileceğini düşündüğümüz, dayanıklılığı düşük bireylerde görülebilecek olan bazı psikiyatrik bozukluklar var. Çoğunluğunu Travma Sonrası Stres Bozukluğu olarak değerlendirdiğimiz akut stres bozukluğu, depresyon, anksiyete bozuklukları, obsesif kompulsif bozukluklar, tükenmişlik sendromu, yeme bozuklukları, madde bağımlılıkları ortaya çıkabilir. Maalesef biz yası yaşamak ve konuşmak yerine, bastırmayı, ötelemeyi, kapatmayı tercih ettiğimiz için yeme ile ya da bir madde ile uyuşmak gibi işlevsel olmayan yollar geliştiriyoruz. Bu süreçte sosyal olarak izole olmak isteme, dürtü ve karar vermede güçlükler yaşama, benlik saygısında düşme beklenebilir. Yasımızı yaşamak, acımızı paylaşmak için öncelikle zor duygulara izin vermeliyiz dedi.

YAPILABİLECEKLERİ SIRALADI

Sürdürülebilir psikolojik iyi oluş için yapılabilecekleri sıralayan Sevi, Öfkeyi işlevsel bir eyleme dönüştürmek ve düşüncelerde kaybolmamak, kontrolümüzde olan ve olmayanı ayırt etmeye çalışmak, baş etme ya da kabulü kullanmak, baş etme kaynaklarımızı güçlendirmek, kendimize ve başkalarına hoşgörü ve saygıyı hatırlatmak, etik değerleri korumak, iş birliği, dayanışma, birlikte harekete geçmek, temasta olmak, katı bir bakış açısından uzaklaşıp psikolojik esneklik kazanmak,

çocuklarımızı korumak, onlara güvenli bir ortam sağlamak, cesaret ve güven vermek, kültürel farklılıklar konusunda hoşgörülü ve esnek olmak, yasımızı ertelememek, birbirimizin acısına saygı duymak, olumsuz duygulara tahammül geliştirebilmek, duygu farkındalığı, duygu regülasyonu, doğal yas süreci gibi konuların altını çizmek ve bireyden aileye, ebeveynden çocuğa eğitim ve öğretimin önemli bir öğesi haline getirmek, maddi ve manevi olarak destekleri kısa süreli değil, sürdürülebilir kılmak diye konuştu.(DHA)