Vatandaş kanun teklifi verebilecek

Hürriyet Gazetesi Yazarı Abdülkadir Selvi, yeni anayasa çalışmalarını, taslağı hazırlayan ve Cumhurbaşkanı Erdoğan'a sunan Yeni Anayasa Bilim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Yavuz Atar'a sordu. 

Hazırlıklara göre, vatandaş kanun teklifi verebilecek. Meclis, bakanları görevden alabilecek. Soru önergelerine sözlü cevap dönemi başlayacak. Abdülkadir Selvi'nin bugünkü yazısı şöyle: 

Parlamenter sisteme dönüşü savunan muhalefet, “iyileştirilmiş” ya da “güçlendirilmiş” parlamenter sistemi esas alan anayasa hazırlıyor. Bazı çevreler benzer yaklaşımı AK Parti’nin yeni anayasa çalışmaları için gösteriyor. AK Parti’nin, kamuoyunun karşısına “iyileştirilmiş Cumhurbaşkanlığı sistemi” önerisiyle çıkmaya hazırlandığını iddia ediyor.

Baştan belirteyim ki, bu doğru değil. Bu yüzden yeni anayasayı doğru bir zeminde ve doğru bilgiler ışığında tartışmamız çok önemli hale geldi.

SİSTEMİN ADI

Bu yüzden basında yer alan “iyileştirilmiş Cumhurbaşkanlığı sistemi” iddialarını Yeni Anayasa Taslağı’nı hazırlayan ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a sunan Yeni Anayasa Bilim Kurulu’nun Başkanı Prof. Yavuz Atar’a sordum.

Yeni Anayasa Taslağı’nda “İyileştirilmiş Cumhurbaşkanlığı sistemi” mi var?

“Yeni Anayasa’da hükümet sisteminin adı açıkça “başkanlık sistemi” olarak düzenleniyor. “İyileştirilmiş Cumhurbaşkanlığı, iyileştirilmiş başkanlık veya iyileştirilmiş parlamenter sistem” gibi adlandırma ve nitelendirmeler literatürde yer almıyor, ayrıca bilimsel olarak da yanlıştır. AK Parti Anayasa Taslağı çalışmasının “Bilim Kurulu” ve “siyasi heyet müzakereleri” aşamalarında hiçbir şekilde böyle bir nitelendirme yapılmamıştır. Başkanlık sisteminin böyle yanlış bir ad altında kamuoyuna sunulması da düşünülmemektedir. Basında yer alan bu minvaldeki açıklama ve yorumlar dayanaksızdır.

DENGE DENETLEME

Denge ve Denetleme sistemi nasıl kuruluyor? Türk Başkanlık Sistemi’nin temel felsefesi nedir?

Yeni Anayasa Taslağı’nda yasama, yürütme ve yargı organları ve fonksiyonları bakımından “denge ve denetleme sistemi” yeniden kurgulanıyor. Daha doğru şekilde Türk Tipi Başkanlık Sistemi olarak adlandırılabilecek bu modelin temel felsefesi yasama, yürütme ve yargının sorunsuz olarak işleyebilmesi ve ciddi çatışma ve tıkanmaların ortaya çıkmasının engellenmesidir. Bununla birlikte, Yeni Anayasa Taslağı’nda denge ve denetim mekanizmalarında Meclis’i güçlendiren ve sistemdeki ağırlığını arttıran bir yaklaşım benimsenmiştir.

GÜVENOYU VAR MI?

Bazı bakanlıklar için güvenoyu sistemi mi getirilecek. Örneğin Milli Savunma, Dışişleri, İçişleri ve Adalet bakanlarının atamasında Meclis mi yetkili olacak?

 Yeni düzenlemede, parlamenter sistemlerin bir unsuru olan “güvenoyu” sistemi yer almıyor. Çünkü başkanlık sisteminde “başkan” doğrudan halk tarafından seçilmekte ve güveni halktan almaktadır. Halkın seçtiği bir organ, başka bir organdan güvenoyu almaz. Bununla birlikte, başkanın atadığı başkan yardımcıları ve bakanların, belli şartlar çerçevesinde Meclis tarafından görevden alınabilmesinin yolu açılıyor. Böylece başkan yardımcıları ve bakanlar hem başkana, hem de bir anlamda Meclis’e karşı da sorumlu olacaklardır. Bu düzenleme açıkça Meclis’i güçlendirici niteliktedir. Bazı başkanlık sistemlerinde bakanların Başkan tarafından atanmasından sonra parlamentonun onayı aranmaktadır, bazılarında ise parlamentolara bakanları görevden alma yetkisi verilebilmektedir. AK Parti Yeni Anayasa Taslağı’nda bu ikinci model benimsenmiştir. Bu uygulama sözü edilen bakanlıklarla sınırlı olmayıp, başkan yardımcıları ve bakanların tümü için geçerli olacaktır. Sonuç olarak başkan yardımcıları ve bakanlar yine başkan tarafından atanacak, ancak yeni sistemde Meclis bunları görevden alabilecektir.

MECLİS, BAKANLARI GÖREVDEN ALABİLECEK

Bakanlar ve başkan yardımcıları kaç milletvekilinin oyuyla görevden alınabilecek?

Başkan yardımcıları ve bakanların görevden alınabilmesi için Mecliste salt çoğunlukla önerge verilebilecek, ancak bu önergelerin kabulü için beşte üç oy çoğunluğu aranacaktır.

SÖZLÜ SORU GERİ GELİYOR

Bakanlar belli günlerde Meclis’te milletvekillerinin sorusunu sözlü olarak yanıtlayacak mı?

Yeni sistemde mevcuttaki yazılı soruya ilaveten sözlü soru sistemi de kabul ediliyor. Cumhurbaşkanlığı sisteminin 3 yıllık uygulamasında eski parlamenter sistem alışkanlıklarının da etkisiyle, milletvekilleri ile bakanların daha yoğun bir temas içinde bulunması bir ihtiyaç olarak dile getirilmektedir. Bu beklenti göz önünde tutularak Meclis ile bakanlıklar arasındaki ilişkilerin güçlendirilmesi ve Meclisin yürütmeyi denetleme kapasitesinin artırılması amacıyla bakanların Meclis’e giderek soruları sözlü olarak cevaplandırmasına imkân tanınmaktadır.

CUMHURBAŞKANI YARDIMCILARI

Cumhurbaşkanı yardımcılarından biri atanacak diğeri ise milletvekilleri arasından seçilecek deniliyor. Doğru mu?

Taslakta başkan yardımcılarıyla ilgili olarak mevcut Anayasa’daki düzenleme esas alınmış olup bir değişiklik söz konusu değildir.

ANAYASA MAHKEMESİ’NE ÜYE SEÇİMİ

Anayasa Mahkemesi’ne üye seçiminde Meclis’e ağırlık veriliyor mu?

Yeni düzenlemede Anayasa Mahkemesi üyelerinin seçiminde AK Parti’nin 2012 Uzlaşma Komisyonu’na sunduğu ancak 2017 değişikliğinde pakette yer almadığı için gerçekleşmeyen model esas alınıyor. Buna göre AYM üyelerinin Meclis’e ağırlık verecek şekilde, Meclis ve başkan tarafından seçilmesi ve atanması öngörülüyor.

CUMHURİYET’İN TEMEL NİTELİKLERİ

Anayasa’da Cumhuriyet’in nitelikleri aynen korunuyor mu?

 Cumhuriyet’in, yani devletin nitelikleri korunuyor. Ayrıca “adalet” ilkesinin de devletin temel niteliklerine eklenmesi, kuvvetler ayrılığı prensibine anayasa metninde yer verilmesi düşünülüyor.

ANAYASA’NIN BAŞLANGIÇ BÖLÜMÜ DEĞİŞİYOR

Anayasa’nın başlangıç bölümünde 12 Eylül darbesini meşrulaştıran bölüm değişiyor mu? Milli irade vurgusu olacak mı?

Başlangıç tümüyle yeniden yazıldı, darbeleri meşrulaştıran eski metinler yerine, milli irade, hukukun üstünlüğü, insan hakları ve milletin müşterek değerlerine vurgu yapılıyor. Anayasayı kabul ve ilan eden iradenin “Türk Milleti” olduğu özellikle belirtiliyor.

VATANDAŞLAR KANUN TEKLİFİ VEREBİLECEK

Vatandaşlar belli sayıda imzayı topladığı taktirde Meclise kanun teklifi sunabilecek mi?

Yeni Anayasa Taslağı’nda vatandaşların (seçmenlerin) belli sayıda imzayla hem kanun hem de anayasa değişikliği teklifi verebilmesi öngörülüyor.

ANTİDEMOKRATİK SINIRLAMALAR KALDIRILIYOR

Yeni Anayasa nasıl bir perspektife göre hazırlanıyor?

Yeni Anayasa Taslağı, gerçek anayasacılığın gereği olarak hürriyet odaklı bir felsefe üzerine inşa edilmiştir. Bu nedenle temel hak ve hürriyetlere ilişkin düzenlemeler hürriyetin asıl, sınırlama ve müdahalenin istisna olduğu anlayışına dayandırılmıştır. Taslakta temel hak ve hürriyetler evrensel standartlar ve uluslararası sözleşmelerdeki kriterler ile uyumlu olarak yeniden düzenlenmekte; mevcut Anayasa’daki antidemokratik sınırlamalar kaldırılmaktadır.

120-130 MADDE ARASINDA

Kaç bölüm ve kaç maddeden ibaret olacak? Son şeklinin ne zaman verilmesi planlanıyor?

Yeni Anayasa Taslağı’nın nihai değerlendirmeye göre 120-130 madde arasında olması bekleniyor. Süreç Cumhurbaşkanı’nın, siyasetin planlamasına göre yürüyecek.